Autorzy książki wybrali do swej publikacji trzydzieści świątyń. To oczywiście wybór subiektywny. Ale dokonany tak, by przedstawić wszelkie etapy rozwoju neogotyku w naszym regionie. - Od najstarszych przykładów wczesnej odmiany tego stylu, kiedy stanowił on tylko kostium stylistyczny nakładany na bryłę budynku (Bargłów Kościelny, Perlejewo, Romany), po najpóźniejsze realizacje, niosące w sobie zalążki stylu swojskiego, a nawet modernizmu (Kulesze Kościelne). Niewątpliwie najwięcej kościołów reprezentuje dojrzały neogotyk, czyli styl wiślano-bałtycki, wykorzystujący gotycki system przyporowo-szkarpowy oparty na odciążającym działaniu łuków rozpiętych nad nawami bocznymi, czasami ograniczony tylko do szkarp przyściennych. Niektóre z omówionych kościołów (Dąbrowa Białostocka, Dąbrowa Wielka, Janów) łączą neogotycką bryłę z neoromańskim detalem - czytamy we wstępie do książki. Rzeczywiście. Podróżując przez Podlaskie, oglądając kościoły, często nie zdajemy sobie sprawy z drobnych niuansów. W publikacji zostały one dokładnie przedstawione. Spójrzmy na kościół w Romanach. Ciężką, kamienną fasadę rozbija tynkowany detal. Trudno mówić o dużych oknach, charakterystycznych dla innych świątyń. Niewielkie w sumie okna pojawiają się też w bryle świątyni z Bargłowa Kościelnego. Wysokie, strzeliste wieże to nowa kreacja - wzniesiono je dopiero w 1989 roku. Obronny charakter ma też bryła kościoła z Perlejewa. Do najpiękniejszych kościołów zaliczyć można oczywiście białostocką farę projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Intrygujący jest wzniesiony z czerwonej cegły kościół w Rajgrodzie czy z żółtej w Krynkach. Ciekawie wygląda stojąca przy krajowej ósemce świątynia z Korycina, zwieńczona po II wojnie światowej ażurowymi, żelbetowymi wieżami. Zgoła inaczej wygląda świątynia monumentalna z Kuczyna. Zaskoczeniem są kościoły będące połączeniem stylistyki romańskiej z gotycką. Jednym z najciekawszych przykładów świątyni z wykorzystaniem neostylów jest kościół z Dąbrowy Białostockiej. Jest też w zbiorze jedna ruina. To kościół z Jałówki, który - choć nieodbudowany - jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych. Zebranie i zestawienie świątyń w jednym miejscu, pokazanie fotografii obok siebie pozwala na dostrzeżenie niuansów. Pozwala na dokładne obejrzenie detali świątyń, które często - na pierwszy rzut oka - oceniane są jako podobne do siebie. Podlaskie zabytki. Raport z placu boju Autorzy do każdej z opisanych świątyń podali historię. W przypadku kiedy obecny kościół jest kolejną świątynią w miejscowości, sięgają aż do początków parafii. Opisują jej dzieje, podają poszczególnych proboszczów zaangażowanych w budowę, projektantów. Przedstawiają też - jeśli kościół nie powstał od razu bądź był przebudowywany - poszczególne etapy wznoszenia. Publikacja jest bogato ilustrowana. Na zdjęciach pokazano bryły (niestety, czasami zdeformowane na skutek zasłaniania za zgodą konserwatora wojewódzkiego ceglanego detalu okien przez nową stolarkę - jak ma to miejsce np. w Krynkach), uchwycono detale. Pokazano najciekawsze elementy wyposażenia wnętrza, ołtarze, ambony, płytki podłogowe, konfesjonały, ławki, rzeźby. Autorzy zwracają także uwagę na wyposażenie starsze niż z czasów budowy kościoła - jak np. XVIII-wieczne obrazy. Miejscami pojawiają się też archiwalne fotografie. Dopełnieniem mogłyby być jeszcze reprodukcje archiwalnych projektów - część z nich podobno dostępna jest w rosyjskich archiwach. Niemniej jednak to bardzo ważna publikacja, przybliżająca wycinek dziedzictwa województwa, które mocno wpisało się w nasz region. W założeniu „Neogotyckie kościoły województwa podlaskiego” są pierwszym tomem większej serii zatytułowanej „Nasze Dziedzictwo”. Na razie nie wiadomo, czemu poświęcony miałby być tom kolejny. Jedno jest jednak pewne - niezależnie, czy byłyby to drewniane cerkwie, założenia urbanistyczne, klasztory czy też dworki i pałacyki, pomysł na taką serię jest godny pochwały. Wszak dbanie o zabytki zaczyna się od edukacji. A o tę przez popularyzację najłatwiej. [https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,23001317,styl-wislano-baltycki-czyli-neogotyk-w-podlaskiem.html?disableRedirects=true , 2020]

Publikacja wydana z okazji obchodów 600-lecia miasta Sokołów Podlaski.